Với chủ đề: “Tối ưu hóa giao lưu nhân lực - Hướng đến tuyển dụng nhân sự theo tiêu chuẩn quốc tế”, diễn đàn giao lưu phát triển nguồn nhân lực Việt Nam - Nhật Bản năm 2023 nóng lên với câu chuyện thực tập sinh phải trả quá nhiều chi phí xuất cảnh cùng các giải pháp giảm phí cho người lao động, thiết lập chế độ tuyển dụng lao động Việt Nam sang Nhật Bản theo chuẩn quốc tế.

Chương trình do Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) và Hiệp hội Xuất khẩu lao động Việt Nam (VAMAS) phối hợp tổ chức vào ngày 5/4 tại Hà Nội.

Toàn cảnh diễn đàn

Người Việt chiếm 1/4 tổng số lao động nước ngoài tại Nhật, đem về 3 tỉ USD kiều hối/năm

Phó Cục trưởng Cục Quản lý lao động ngoài nước (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) Phạm Viết Hương cho biết: Hiện nay, trong 15 nước phái cử thực tập sinh sang Nhật Bản, Việt Nam là nước đứng đầu cả về số lượng thực tập sinh nhập cảnh hàng năm vào Nhật Bản và số lượng thực tập sinh đang thực tập tại Nhật Bản.

Giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam (ILO) Ingrid Christensen cho rằng, thời gian qua, Nhật Bản là điểm đến hấp dẫn cho người lao động Việt Nam. Thực tập sinh, lao động Việt Nam chiếm tỷ lệ lớn nhất trong số lao động nước ngoài của Nhật Bản.

Giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam (ILO) Ingrid Christensen

Qua thống kê, số lao động Việt Nam tại Nhật Bản chiếm tới 1/4 trên tổng số 1,82 triệu lao động nước ngoài tại Nhật Bản. Qua đó, Việt Nam hưởng lợi từ kiều hối tương đương 3 tỉ USD/năm.

Theo Giám đốc ILO, nguồn nhân lực này đã đóng góp cho phát triển kinh tế của cả Việt Nam và Nhật Bản thông qua kiều hối, qua việc nâng cao kỹ năng, tay nghề cho lao động. Theo đó, nâng cao kỹ năng của lao động là mục tiêu quan trọng của Chính phủ Việt Nam. Và di cư lao động được đánh giá là yếu tố rất quan trọng đã góp phần tạo công ăn, việc làm, nâng cao chất lượng cuộc sống và kinh tế cho người lao động.

Phí xuất cảnh của thực tập sinh Việt lên tới gần 200 triệu, cao hơn Trung Quốc, Indonesia

Các chuyên gia đều cho biết, hiện số lượng lao động Việt Nam làm việc tại Nhật Bản đông nhất trong số các nước. Tuy nhiên, chi phí mà lao động Việt Nam phải trả để đi làm việc tại Nhật cũng ở mức cao hàng đầu trong số các nước phái cử, khoảng gần 200 triệu đồng.

Chia sẻ tại diễn đàn, ông Shishido Kenichi, cố vấn đặc biệt của Chủ tịch Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) cho biết, vấn đề lớn lao động Việt Nam đang gặp phải là chi phí để đi làm việc hiện ở mức cao, không đúng với các quy định. Điều này đã khiến tỷ lệ lao động Việt Nam bỏ trốn ra ngoài cũng ở mức cao.

Theo ông Doãn Mậu Diệp - chủ tịch VAMAS, chi phí của thực tập sinh Việt Nam cao nhất, hơn cả Trung Quốc, Indonesia và Philippines. Tuy vậy, ông Diệp nêu rõ các doanh nghiệp tuyển dụng, xuất khẩu lao động tồn tại được hay không là phần lớn nhờ phí dịch vụ.

Ông Doãn Mậu Diệp, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Chủ tịch Hiệp hội xuất khẩu lao động 

"Phí dịch vụ phải đủ để đảm bảo bù đắp đủ tất cả những chi phí từ khai thác hợp đồng, tuyển dụng lao động, quản lý, hỗ trợ người lao động trong thời gian ở nước ngoài. Đồng thời, doanh nghiệp cũng phải có lãi để tiếp tục duy trì và phát triển các hoạt động kinh doanh", ông Diệp nói.

Phó cục trưởng Cục Quản lý lao động ngoài nước Phạm Viết Hương cho biết Luật người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng 2020 nêu rõ doanh nghiệp không được thu tiền môi giới, dịch vụ của người lao động trái phép.

Tuy nhiên, một số doanh nghiệp phái cử Việt Nam không thực hiện tốt việc tuyển chọn, đào tạo ngoại ngữ, giáo dục định hướng cho thực tập sinh trước khi xuất cảnh. Có tình trạng thu tiền dịch vụ cao hơn mức quy định. Thực tập sinh mất tiền cho đối tượng trung gian hoặc môi giới.

Một số đối tác Nhật Bản yêu cầu công ty phái cử trả tiền "hoa hồng" khi tiếp nhận thực tập sinh, yêu cầu "thiết đãi" quá mức khi đến Việt Nam. Việc này đã tạo gánh nặng chi phí lên người lao động. Ngoài ra, còn có thực trạng không thanh toán các khoản phí quản lý, phí phái cử theo thỏa thuận.

Bên cạnh đó, luật cũng bổ sung quy định cụ thể và nguyên tắc xác định mức trần tiền dịch vụ doanh nghiệp được phép thu của người lao động. Chẳng hạn, lao động làm việc từ 36 tháng trở lên thì tiền dịch vụ không quá 3 tháng tiền lương theo hợp đồng.

Tuy vậy, thực tế vẫn có những thỏa thuận ngầm khiến việc triển khai không hiệu quả, thực chất. Do đó, ông Hương kỳ vọng các bên liên quan giảm tối đa chi phí xuất cảnh cho người lao động, tiến tới mục tiêu "Zero Fees" (chi phí 0 đồng) cho thực tập sinh, người lao động Việt Nam.

Hướng tới chế độ tuyển dụng lao động Việt Nam sang Nhật làm việc theo chuẩn quốc tế

Tại diễn đàn, đại diện chính phủ, các tổ chức quốc tế, hiệp hội ngành nghề, doanh nghiệp giới thiệu việc làm từ Việt Nam và Nhật Bản đã chia sẻ và đưa ra những giải pháp vận hành tuyển dụng lao động một cách công bằng và đạo đức.

Toàn cảnh diễn đàn

Để giảm gánh nặng chi phí xuất cảnh, bà Ikeda Setsuko (chủ tịch JIFA) chỉ ra chiến dịch xóa bỏ các hành vi gian lận trong chương trình thực tập sinh có thể là giải pháp. Chiến dịch gồm 3 trụ cột, bao gồm: từ chối tiền lại quả hoặc thiết đãi quá mức, từ chối hợp đồng "cửa sau" và không cung cấp các tài liệu giả mạo.

Cố vấn đặc biệt của Chủ tịch JICA, ông Shishido Kenichi chia sẻ, Chính phủ hai nước cũng như các tổ chức đoàn thể, doanh nghiệp đang rất nỗ lực thảo luận để tìm ra những giải pháp giải quyết những vấn đề vướng mắc còn tồn tại hiện nay trong tuyển dụng lao động Việt Nam sang Nhật Bản. Trong đó, đặc biệt là vấn đề người lao động Việt Nam phải chi trả những khoản chi phí rất lớn và không đúng với nguyên tắc, hướng dẫn của Tổ chức Lao động quốc tế khi tham gia tuyển dụng lao động đi làm việc tại nước ngoài. 

“Năm nay, nhân dịp 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Nhật Bản, chúng tôi cũng mong muốn đây là cơ hội để hai nước chúng ta sẽ có những thảo luận liên quan đến việc cải thiện môi trường làm việc, cũng như cải thiện chế độ thực tập sinh. Từ đó có thể đóng góp được tích cực hơn nữa cho các hoạt động giao lưu này với mục tiêu hướng tới thiết lập tuyển dụng nguồn nhân lực theo các tiêu chuẩn quốc tế”, ông Shishido Kenichi phát biểu.

Các tham luận tại diễn đàn cũng cho thấy, thời gian qua, các cơ quan chức năng hai nước Việt Nam, Nhật Bản đã tích cực phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh đối với chương trình phái cử thực tập sinh kỹ năng, lao động đặc định Việt Nam sang Nhật Bản.

Theo ông Phạm Viết Hương, về phía Việt Nam, các cơ quan chức năng đã thực hiện nhiều giải pháp, trong đó cơ việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng.

Phó Cục trưởng Cục Quản lý Lao động ngoài nước (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) Phạm Viết Hương

Đáng chú ý, vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài (Luật số 69 năm 2020). Chính phủ và các bộ, ngành liên quan đã ban hành các văn bản hướng dẫn Luật, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động này. Luật đã có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2022. 

Ông Phạm Viết Hương cho biết, so với Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài năm 2006 (Luật số 72 năm 2006), Luật số 69 năm 2020 đã điều chỉnh, bổ sung các nội dung mới phù hợp với thực tế và sự phát triển của lĩnh vực lao động di cư. Đó là bổ sung chính sách của Nhà nước trong lĩnh vực người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng, các hành vi bị nghiêm cấm và mở rộng đối tượng áp dụng của Luật, bổ sung quy định nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng...